The Society of Professional Journalists Code of Ethics stelt dat journalisten ‘de waarheid moeten achterhalen en erover moeten publiceren’.
Fake news
Factchecken is in de schijnwerpers komen te staan na de opkomst van het verschijnsel fake news. Het is het nagaan van feiten en beweringen, die als het goed is zijn uitgevoerd voordat een productie gepubliceerd is. Maar ook onafhankelijke organisaties, zoals Bellingcat, houden zich bezig met factchecking na publicaties. Fake news wordt om verschillende redenen gepubliceerd. Sommigen posten het om een concurrent dwars te zitten, anderen genieten ervan om de reacties van anderen te bekijken (trolling) en sommigen gebruiken het als clickbait om potentieel nieuw publiek binnen te harken. Ongeacht de motivatie kan het publiceren van onnauwkeurige rapporten grote gevolgen hebben. Het kan reputaties schaden en ervoor zorgen dat nieuwsorganisaties hun publiek kwijt raken. Omdat ‘nepnieuws’ zo’n onderwerp is geworden in de journalistieke arena, is het publiek sceptisch geworden over alles wat ze lezen.
Claims en statements controleren
1. Selecteren wat je gaat factchecken. Zorg er eerst voor dat wat je wilt controleren kan worden bewezen of ondersteund door feiten. Een voorspelling of een mening controleren heeft weinig zin. Beperk je factcheck tot slechts één claim/statement of een reeks claims/statements die duidelijk met elkaar verwant zijn; om verwarring en omslachtigheid te voorkomen. Wanneer is het nou echt belangrijk en zinvol om een statement/claim te factchecken?
● Welke claims/statements veroorzaken de meeste opschudding? Hier kom je bijvoorbeeld achter door opmerkingen op social media te lezen.
● Wat zijn de populaire onderwerpen onder het publiek? Om hierachter te komen kun je de gebruikersstatistieken analyseren.
● Welke claims/statements worden veelvuldig herhaald in de media?
2. Controleer of de claim/statement niet al eerder gefactcheckt. Er zijn veel factcheck organisaties zoals Snopes.com, Factcheck.org en Politifact.com. Op deze sites kun je zoeken of jouw geselecteerde claim/statement al gefactcheckt is.
3. Neem contact op met de persoon die de claim/statement heeft gedaan. Laat de persoon in kwestie weten dat je bezig bent met een fact check en vraag hem/haar om de primaire bron van verklaring (zie ‘Primaire en secundaire bronnen’ voor uitleg). Stel de persoon in kwestie vragen als:
● Heeft u deze claim/statement geverifieerd voordat u deze gebruikte?
● Als er gegevens zijn, wanneer zijn de gegevens dan verzameld?
● Als de verklaring afkomstig is uit een peiling of enquête, was de respondenten pool dan groot genoeg en divers genoeg?
● Werden de resultaten waarheidsgetrouw gepresenteerd?
4. Ga op zoek naar deskundige bronnen die de feiten kunnen ondersteunen of ontkrachten. Gebruik primaire bronnen over het desbetreffende onderwerp waar je onderzoek naar doet en neem contact op met (neutrale) experts. Zorg dat je ten minste twee onafhankelijke, betrouwbare bronnen hebt om de claim/statement te weerleggen of te ondersteunen. Een tip van datajournalist Winny de Jong: ‘Hou tijdens het maken van een productie altijd een ‘gegevens dagboek’ bij waarin in staat wat je hebt gedaan, wanneer je het hebt gedaan, welke bronnen je gebruikt hebt etc.’
5. Schrijf je factcheck uit en laat controleren bij een eindredacteur. Vermeld de volgende dingen wanneer je je factcheck uitschrijft:
● De originele claim/statement en of deze uiteindelijk juist, correct maar misleidend (gebrek aan context) of onjuist. En waarom?
● Uitleg waarom deze claim/statement gecontroleerd is
● Links naar de deskundige bronnen die je gebruikt hebt
Het verifiëren van afbeeldingen
1. Stel de maker van de afbeelding vast. De voor de hand liggende – en meestal meest effectieve – manier om dit te doen, is door contact op te nemen met de uploader en hem/haar direct te vragen of hij/zij inderdaad de persoon is die de foto heeft gemaakt. Een belangrijke stap in het verifiëren van afbeeldingen is het gebruik van een service zoals Google Reverse Image Search of TinEye. Deze tools kunnen het web scannen en zien of de afbeelding eerder is geupload en meestal leidt de afbeelding met de hoogste resolutie/grootte naar de oorspronkelijke bron. Het is ook belangrijk om te proberen zoveel mogelijk te achterhalen over de identiteit van de maker/uploader. Deze details kunnen helpen bepalen of hij in feite de oorspronkelijke bron van de afbeelding is.
2. Bevestig de locatie, datum en geschatte tijd dat de afbeelding of video is gemaakt. Een snelle manier om deze informatie te verzamelen, is de maker/uploader vragen naar deze informatie. Je kunt hem/haar ook vragen om extra beeldmateriaal. Als er meer dan één afbeelding is, leer je meer over hoe de gebeurtenis in kwestie zich ontwikkelde. Ook belangrijk is het controleren of een afbeelding metagegevens bevat. Metadata, ook wel “EXIF” – gegevens genoemd, verwijst naar informatie die is ingesloten in een afbeelding. Als de afbeelding origineel is, zie je informatie over het merk en model van de camera, de tijd en datum waarop de afbeelding gemaakt is en de afmetingen van de originele afmetingen. Hiervoor kun je software zoals Photoshop gebruiken (kijk naar de bestandsinformatie) of gratis online tools zoals Fotoforensics.com of Findexif.com om een EXIF-rapport te genereren. Social media platformen zoals Facebook, Instagram en Twitter verwijderen de meeste originele metadata van afbeeldingen wanneer ze worden geüpload naar hun platforms. Flickr lijkt hierop een uitzondering te zijn. Je kunt ook zelf een afbeelding onderzoeken, heel vaak zullen er aanwijzingen zijn zoals:
● Kenteken- / nummerplaten op voertuigen
● Weersomstandigheden
● Monumenten
● Soort kleding
● Stand van de zon
Klik hier voor een voorbeeld van afbeelding verificatie
Het verifiëren van videobeelden
De bron
1. Net als bij het verifiëren van een afbeelding is ook hierbij de eerste stap om debron van de video vast te stellen. Hiervoor is het belangrijk dat je de eerste versie van de video vind. Bij de meeste video’s op het internet kun je een beschrijving, tag en een opmerking vinden. Haal nuttige zoekwoorden uit deze informatie om de zoektocht te starten. Zoek naar de vroegst geüploade video die aan deze zoekwoorden voldoen met behulp van de datumfilter op bijvoorbeeld Youtube. Zodra je de bron achter de video hebt gevonden, neem je contact op met de bron.
2. Controleer de bron. Om erachter te komen of de bron van de video ook de maker van de video is kun je de digitale voetafdruk onderzoeken. Door onder andere deze vragen te stellen, krijg je een indruk van de betrouwbaarheid van een bron:
○ Is er een logo te zien in de video? Zo ja, wordt dit logo in elke video op het account van de uploader gebruikt?
○ Zijn de video’s op dit account van een constante kwaliteit?
○ Heeft de video een bestandsextensie zoals .AVI of .MP4? Dit kan aangeven dat de video rechtstreeks vanaf een apparaat is geüpload.
○ Met welke andere sociale media-accounts is het account verbonden en wat zegt dit ons over de uploader?
○ Welke informatie bevatten de account(s) van de persoon? Woonplaats, recente locaties, online activiteit.
De inhoud
1. Het vaststellen of bevestigen van de locatie van de video. Verifiëren waar een video is opgenomen kun je doen met door te kijken naar gebouwen, kerken, bomen, bergketen, bruggen of andere opvallende straatbeelden. Dit zijn allemaal goede referentiepunten om te vergelijken met satellietbeelden of Google streetview beelden. Een straatnaambord kan aanwijzingen geven over de precieze locatie, terwijl auto kentekenplaten of reclameborden meer duidelijkheid geven over in welk land of provincie de video is gemaakt. Zonlicht, schaduwen en daarmee het geschatte tijdstip van de dag kunnen ook nuttig zijn.
2. Het vaststellen of bevestigen van de datum van de video. Het is over hetalgemeen eenvoudig om de datum te bevestigen van video’s die zijn geüpload vanaf een evenement zoals een demonstratie of een politieke bijeenkomst. Andere video’s van hetzelfde evenement zijn vaak te vinden en foto’s van zo’n evenement worden meestal gedeeld op Twitter, Facebook, Instagram en andere sociale media platformen. Je kunt ook het weerbericht van de vermeende dag en tijd vergelijken met de video, met behulp van de website van Wolfram Alpha. Zij geven
weersinformatie over een plaats op een bepaalde datum
Klik hier voor een voorbeeld van video verificatie
Primaire en secundaire bronnen
Het gebruik van primaire (originele) bronnen is essentieel in het factchecken, maar hoe weet je wanneer iets een primaire of secundaire bron is? Een primaire bron levert direct of uit de eerste hand bewijs over een gebeurtenis, onderwerp, persoon etc. Primaire bronnen zijn onder meer historische en juridische documenten, verslagen van ooggetuigen, resultaten van experimenten, statistische gegevens, audio- en video-opnamen en toespraken. (Digitale) interviews, (online) enquêtes en veldwerk zijn ook primaire bronnen.
Secundaire bronnen beschrijven, bespreken, analyseren en evalueren primaire bronnen. Secundaire bronnen kunnen artikelen zijn in kranten of populaire tijdschriften, boek- of filmrecensies of artikelen uit wetenschappelijke tijdschriften die het oorspronkelijke
onderzoek van iemand anders bespreken.
Bronnen
https://ijnet.org/en/story/fact-checking-tips-journalists
Verification Handbook by Craig Silverman
The American Press Institute’s accountability journalism program
https://visme.co/blog/fact-checking-for-content-marketers/
Ithaca college library – https://libguides.ithaca.edu/research101/primary
